مدرسه تاسیسات آموزش تاسیسات مکانیکی و الکتریکی ساختمان
عادت يا الگو و به نوعي ديگر روشهايي که مردم ما براي مصرف انرژي در زندگي خود در پيش گرفتهاند ناشي از عوامل مختلفي از قبيل مشخصات اقليمي، فرهنگ و سنن طايفه يا قومي و قبيلهاي، سطح رفاه قشرهاي مختلف جامعه، مسائل فرهنگي و تبليغات رسانهاي است. همچنين گوشهاي از روشها يا الگوهاي مصرفي که مردم در زندگي روزمره خود به آن عادت کردهاند توسط ما مهندسان و بصورت تحميلي با ساخت و سازهاي خاص، به آنها قبولانده شده است.
فرهنگ آپارتمان نشيني
نياز به توسعه در بخش مسکن و کمبود زمين در محدودههاي شهري موجب رويکرد ما به ايجاد کلونيهاي مسکوني به نام آپارتمان شده است. زندگي در ساختمانهاي جمعي و آپارتمانهاي مسکوني پيرو خود نياز به فرهنگي خاص به نام فرهنگ آپارتمان نشيني را به همراه داشته است. در اين فرهنگ بخشي از امکانات بصورت مشترک توسط ساکنين ساختمانها مورد استفاده قرار ميگيرد و سطح بهرهمندي هر کدام از ساکنان از اين امکانات مشخص شده وليکن در استفاده از امکاناتي که بصورت حجمي يا مقداري در اختيار آنها قرار ميگيرد هيچ رويکردي مشخص نشده است.
بعنوان مثال بهرهمندي از فضاي پارکينگ که جزو مشاعات ساختمان است با شماره گذاري مشخص ميشود که هر واحد از کدام قسمت استفاده کند و يا فضاي بام نيز بصورت عمومي و بدون مشکل استفاده ميشود. ولي در مواردي که قرار باشد از کنتور آب، برق و يا گاز بصورت مشترک استفاده شود، هيچ نوع تقسيم بندي و مرزي در استفاده براي ساکنين مشخص نشده فلذا مصرفکنندگان مسرف در اين ميان با ايمان به اين موضوع که هزينههاي مصرف آنها پس از سرشکن شدن توسط ساير استفادهکنندگان پرداخت ميشود اقدام به مصرف بدون قاعده از امکانات (در اينجا منظور آب، برق و گاز) ميکنند.
راه حل
مطابق نظر برخي لازم است براي هر واحد مسکوني در آپارتمانها کنتورهاي مجزايي تعبيه شود و قانونگذار الزامات قانوني براي اينگونه موارد اعمال کند. ولي اين عقيده با مشکلات اجرايي خاص خود مواجه است:
- هزينه اوليه بالا که مستقيماً به سازندگان ساختمان تحميل میشود. (مقصود هزينههاي حق انشعاب است)
- حجم زياد ملزماتي که بايد جهت استقلال اين سيستمها در ساختمان پيش بيني شود مانند کابلکشي و لولهکشيهاي اضافي.
- اشغال فضاي خاص خود جهت نصب و کنترل هر کدام از اين امکانات.
- افزايش احتمال خطرات ناشي از اختلالات بهرهبرداري.
با وجود تمامي اين موارد بايد گفت براي حل يک مسئله بايد به دنبال جواب بود و نبايد صورت مسئله را حذف کرد. بدون شک در اين موضوع اول بايد اين مسئله با فرهنگ سازي مناسب و تکيه بر نکات غير اخلاقي آن حل شود. اما راه حلهاي فني در اين کار گنجاندن وسايل اندازهگيري مناسب بر سر انشعاب هر واحد است. بعنوان مثال براي انشعاب آب ميتوان فلومترهاي کوچک و يا براي انشعاب گاز نيز کنتورهاي کوچک که تنها حجم مصرفي را اندازهگيري ميکند نصب کرد. توضيح اينکه اين دستگاهها دستگاههاي اندازهگيري کوچک و ارزان قيمتي خواهند بود که توسط سازندگان لوازم خانگي ميتواند ارائه شود و در صورت نياز نيز قانونگذار يا مديران ساختمانها ميتوانند استفاده از آنها را اجباري کنند.
در برخي موارد مانند کنتور برق مشترک براي فضاهاي مشاع ساختمان ناچار به استفاده از آن هستيم که بايد ذکر شود راه حل صرفهجويي است، نه حذف آن.
بدين منظور توصيه ميشود از تايمرهاي راهپله، سنسورهاي حرکتي، فتوسل و انواع لامپهاي کم مصرف در سيستم روشنايي و همچنين سيستمهاي با بازده بالا در ادوات و تجهيزات استفاده کرد.
استفاده از تاسيسات مرکزي
براي مجتمعهاي مسکوني دو ديدگاه در بهرهمندي از تاسيسات مکانيکي که وظيفه آن سرمايش – گرمايش و تهيه آبگرم بهداشتي است، وجود دارد:
اول: استفاده از واحدهاي گرمايشي – سرمايشي مستقل مانند پکيج يونيتهاي حرارتي، آبگرمکنهاي مخزني يا آني.
دوم: بهرهگيري از تاسيسات بصورت مرکزي در قالب موتورخانه مرکزي تهويه مطبوع، حرارت مرکزي و آبگرمکن مرکزي.
طرفداران اين دو ديدگاه دلايل فني خود را دارند. مهمترين دليل گرايش به سيستمهاي مستقل، استقلال در بهرهبرداري آنها و تخصيص هزينههاي انرژي بصورت متمرکز براي هر بهرهبردار است و مهمترين دليل رد آنها افزايش خطرپذيري آنهاست. همچنين سيستمهاي مرکزي موجب تمرکز مصرف انرژي و پيرو آن مديريت متمرکز مصرف انرژي به دنبال دارند.
راه حل
چنانچه انتخاب هر کدام از اين سيستمها از منظر انرژي مد نظر باشد، بايد گفت پارمترهاي تعيين کننده عبارتند از: خواست کارفرما، انرژيهاي در دسترس، قيمت حامل انرژي، حجم پروژه، روشهاي اجرايي، سطح رفاه مورد نظر و نوع کاربري يا بهرهبرداري از ساختمان.
به تجربه ثابت شده براي پروژههاي با متراژ بالا استفاده از سيستمهاي متمرکز و موتورخانههاي مرکزي از نظر بهرهوري انرژي بسيار مقرون بصرفهتر بوده است. همچنين در پروژههاي ساختماني که مورد تغييرات و نوسازي يا بازسازي قرار ميگيرند استفاده از سيستمهاي مستقل مناسبتر است.
راه حلهاي مختلفي براي مقرون بصرفهتر شدن استفاده از موتورخانه مرکزي وجود دارد که مستلزم اندکي افزايش در هزينههاي اوليه است که از آن جمله :
- طرح بهينه سيستم و انتخاب تجهيزات با ظرفيت مورد نياز د ردرجه اول است.
- عايقکاري مناسب موتورخانه و تجهيزات گرمايشي و سرمايشي.
- انتخاب دماهاي مناسب براي محيطها و دماهاي طرح.
- انتخاب تجهيزات با راندمان بالا
- بهرهگيري از سيستم بهينهسازي انرژي در موتورخانه
- رعايت تعميرات و بازرسي دورهاي موتورخانه
رعايت اين موارد در کنار فرهنگسازي مصرف در آپارتمانها ميتواند مصرف انرژي را تا حد بسيار زيادي کاهش دهد که خود ميتواند عاملي در تشويق مصرف بهينهتر انرژي باشد. بديهي است در دراز مدت اين رفتارها تبديل به عادت و در نهايت بوجود آمدن الگو شود.
مواد و مصالح ساختماني مصرفي
از بهترين توصيههايي که مهندسان طراح در طرحهاي ارائه شده و مهندسان ناظر در بازرسيهاي دورهاي خود ميتوانند به سازندگان کنند استفاده از مصالح مرغوب با طول عمر زياد است جا دارد علاوه بر اين موارد نيم نگاهي هم بر هدايت حرارتي جدارهايي که اين مواد در آنها به کار ميروند نيز داشته باشند چرا که بيشترين اتلاف انرژي از طريق جدارهاي ساختمان است. ديوارهاي مجاور سطوح خارجي و فضاهاي کنترل نشده، سقف، کف، در و پنجرهها جدارهايي هستند که اتلاف انرژي در فصول سرد و گرم از آنها داريم.
بکارگيري بلوک و آجرهاي سوراخدار، بلوکهاي سبک ميکا، پانلهاي 3D ، ديوارهاي دوجداره، پنجرههاي با قاب PVC و Thermal Break ، پنجرههاي دوتايي، پنجرههاي با شيشه دو جداره در کاهش اتلاف انرژي جدارها بسيار مؤثر است.
راه حل
بدون شک اجرايي شدن مبحث نوزدهم مقررات ملي ساختمان و گنجاندن ساز و کارهاي قانوني و پيگيري آن تنها راه حل اين کار است. بايد دستگاههاي اجرايي و متولي امر با اطلاع رساني مناسب به مردم يکي از ملاکهاي ارزشدهي به ساختمانها را اجرا شدن اين مبحث در ساختمان، عنوان کنند.
راهکار ديگر در جهت تشويق سازندگان مسکن اين است که ساختمان پس از پايان کار داراي ردهبندي انرژي شود تا ملاکي در ارزشدهي و يا تعرفههاي حاملهاي انرژي آن شود. اقبال خود سازندگان و توجه خاص مردم در هنگام تهيه مسکن از عواقب اين موضوع است.
کنتورهاي با چند تعرفه
در حال حاضر در ساختمانها و آپارتمانهاي مسكوني ما كنتورهاي برق معمولي نصب است كه همه برق مصرفي خانوارها در طول شبانه روز با يك تعرفه محاسبه مي شود. بهمين دليل خانوارها توجه چنداني به توزيع مصرف برق در ساعات مختلف و عدم استفاده در ساعات پيك مصرف ندارند. اين امر باعث مي شود كشور در ساعات محدود پيك مصرف با كمبود برق مواجه شده و در ساعات غير آن، مازاد توليد داشته باشد.
راه حل
استفاده از كنتورهاي چند تعرفه اي، كه تعرفه مصرف در ساعات پيك را افزايش مي دهد، مي تواند مصرف ساعات پيك را بشدت كاهش داده و مصرف برق را در ساعات غير پيك توزيع نمايد.
اين كنتورها كه در حال حاضر در كشور ساخته مي شود بسهولت قابل نصب و آموزش هستند و مي توان با يك برنامه كوتاه مدت كليه كنتورهاي منازل مسكوني را جايگزين نمود.
ترفندهاي بهرهبرداري
مواردي نيز هستند که با تغييرات کوچکي در سيستمهاي فعلي ميتوانيم با اجراي موجب کاهش مصرف انرژي در ساختمان شويم.
انتقال منبع آب به روي بام و حذف بوستر پمپ آبرساني، کاهش درجه ترموستات ديگ موتورخانه (موجب کاهش اتلاف حرارتي ميشود)، عايقکاري منبع انبساط، عايقکاري لوله آبگرم بهداشتي و منبع دوجداره، تعويض شيرهاي معمولي رادياتور با شيرهاي ترموستاتيک (شيرهاي ترموستاتيک با يارانه سازمان بهينه سازي نيز ارائه ميشوند)، برخي از اين موارد هستند.
استفاده از تكنولوژيهاي جديد
لازم است در كشورمان استفاده از تكنولوژي هاي جديد و كم هزينه براي گرم كردن خانه ها؛ نظير سيستم گرمايش از كف؛ به جاي روشهاي پرهزينه نظير رادياتور ترويج شود و مورد استفاده قرار گيرد. ملاحظه ميشود كه با كاربست راه كارهاي فوق زمينه تحقق مصرف كمتر و الگوهاي مصرف اقتصادي و منطقي در كشور فراهم خواهد شد و مردم مجبور به مصرف بالا و پرداخت هزينه هاي گزاف آن نخواهند بود. ايجاد چنين بستر و زمينه هائي مي تواند امكان توفيق هدفمند سازي يارانه ها و اصلاح الگوي مصرف را در كشور دوچندان سازد.
بعبارت ديگر در صورتي كه زمينه اي فراهم سازيم تا افراد هزينه مصرف خود را بپردازند كار بزرگي صورت گرفته است زيرا متاسفانه بسياري ما ايرانيان عملا هزينه مصرف حود را نمي پردازند و بهمين دليل علاقه اي نيز به صرفه جوئي و درست مصرف كردن ندارند.
اگر هركس هزينه مصرف واقعي خود را بپردازد خواهيم ديد كه مصرف به سرعت كاهش خواهد يافت. براي ايجاد اطمينان در مردم و تشويق آنان به راه كارهاي فوق بهتر آنست كه كليه دستگاهها و موسسات دولتي در انجام چنين تغييراتي در ساختمانهاي خود پيشقدم شوند.
به دليل اهميت كار و لزوم تشويق مردم به انجام آنها، مي توان وام هاي هاي كم بهره نيز براي اين امور در نظر گرفت.
انجام راه كارهاي فوق بيش از هر چيز نياز به هماهنگي بين دستگاههاي دولتي و شهرداريها دارد و اميد كه چنين اموري در سال نو در سرلوحه اقدامات آنها قرار گيرد.
نویسنده: مسعود خانی بختیاری
منبع: پيش‌نيازهاي اصلاح الگوي مصرف در صنعت ساختمان (دکتر لطفعلي بخشي عضو هيأت علمي دانشكده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائي)